Zekât sözlükte “artma, arıtma; övgü ve bereket” mânalarına gelir.
Terim olarak Kur’an’da belirtilen sınıflara sarfedilmek üzere dinen zengin sayılan müslümanların malından yıllık ödenmesi gereken belli payı ifade eder. Örfte bu payın maldan çıkarılması işlemine de zekât denilir.
Sadaka kelimesi de terim olarak zekâtla eş anlamlı olmakla beraber daha yaygın anlamda kullanılmaktadır. Buna göre her zekât sadaka sayılmakla beraber her sadaka zekât değildir, yani sadakanın kapsamı çok geniş olup, Müslüman kardeşinin yanına güleç bir yüzle çıkman sadakadır, denilmiştir. Zekât verilecek kimseler özel şartlar taşıyan kimseler iken sadaka herkese ve hatta her canlıya yönelik kullanılabilir.
Zekât, Kur’an-ı Kerim’de şu ayetle farz kılınmıştır.
Zekâtlar, Allah’tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler, zekât toplayan memurlar, kalpleri İslâm’a ısındırılacak olanlarla köleler, borçlular, Allah yolunda cihad edenler ve yolda kalmış yolcular içindir. Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir. (Tevbe Suresi, 60)
Zirâî, hayvanî ürenler ile maden ve ticari mallar gibi hangi mallardan ne kadar Zekât verileceği ve nisabın ne olduğu Hz. Peygamber Efendimizin hadislerinde belirtilmiştir (Buhârî, Zekât, 32, 36, 38, 43) Buna göre belirli nitelikleri taşıyan ve nisap miktarı mala sahip olan kişi diğer şartlar da yerine gelmişse bu mallarının zekâtını vermesi gerekir. (Kâsânî, Bedâî’, II, 4 vd)
Malların nisap miktarına ulaşması,
Nâmî (üreyici/artıcı) olması,
Sahip olunduğu andan itibaren üzerinden bir yıl geçmesi,
Ticari malların Zekâtında zekâtı verecek kişinin bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlardan fazla olmasıdır.
Nisap, zekâtla yükümlü olmak için esas alınan zenginlik ölçüsüdür.
Bu ölçü, ticari mallarda ve altında 20 miskal (80.18 gr) veya değerine ulaşması, devede 5, sığırda 30, koyun ve keçide 40 adettir.
Yoksullar ve düşkünler: Bunlar, Kur’an’daki ifadesiyle “fakirler ve miskinler”dir. Fakir; ev ve ev eşyası gibi temel ihtiyaçlarını karşılayan malı olsa bile, gelirleri mutat olan ihtiyaçlarını karşılamayan ve borçları düşüldüğünde, nisap miktarından daha az malı bulunan kimsedir. Bir işte çalıştığı halde gelir düzeyi temel ihtiyaçlarını karşılamayan kimse de bu sınıfa girer.
Zekât işlerinde çalışanlar: Bunlar zekât işlerinde çalıştırılan memurlardır. Âyette geçen “âmil” sözlükte bir iş yapan, işçi, zanaatkâr gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise zekât gelirlerini toplamak ve hak sahiplerine dağıtmak için görevlendirilen kişiyi ifade eder.
Müellefe-i kulûb: İlgili âyette dördüncü grup olarak zikredilen bu sınıf, kalpleri İslâm’a ısındırılmak istenen kimseleri kapsar.
Köleler: Kölelikten kurtulmak, hürriyetini para ile satın almak isteyen kimselere de zekât verilir. Zekât fonundan yararlanılarak kölelerin özgürlüğüne kavuşturulması, İslâm’ın insan hürriyetine verdiği önemi gösterir.
Borçlular: Borcu düşüldükten sonra, nisap miktarı malı kalmayan kimseler bu sınıfa girer. Başkasından malı veya alacağı olup da, bunu alması mümkün olmayan kimse de borçlu sayılır. Bu şekilde borcu yüzünden darda bulunan kimseye zekât vermek borçsuz yoksula vermekten daha faziletlidir.
Allah yolunda olanlar: Kelime olarak “Allah yolunda” anlamına gelen “fî sebîlillah” tamlaması, terim olarak iki farklı anlamda kullanılmıştır. Birinci anlamı; İslâm’ı yüceltmek için bilfiil savaşta bulunmaktır. Buna göre savaşta olan mücâhitlere zekât verilir. İkinci anlamı ise; Allah rızasına uygun ve O’na yaklaşmak için yapılan her türlü hayırlı iştir. Buna göre Allah rızasını gözeten, hayır ve tâat niteliği bulunan işleri yapan kişilerin geçimlerini karşılayacak miktar zekât fonundan yardım yapılabilecektir.
Yolda kalmış kimse: Yolculuğa çıkan, iyilik ve yararlı bir iş için yolculuk yapan ve gittiği yere yardımsız olarak ulaşamayan kimse bu sınıfa girer. Hac, savaş, mendup ziyaretler veya ticaret için yapılan yolculuklar buna örnek gösterilebilir.
Ana, Baba, Eş ve Çocuklar: Bir kimse kendi zekâtını yoksul bulunan eşine, usul ve fürûuna veremez. Usul; bir kimsenin anası, babası, dede ve nineleridir. Fürû ise; oğulları, kızları, bunların çocukları ve torunlarıdır. Boşanma iddeti beklemekte olan karısı da bu hüküm kapsamına girer.
Müslüman Olmayanlar: Zekât ibadet içerikli bir yükümlülük olduğu için gayri müslimlere, inançsız kişilere ve dinden dönenlere verilemez.
Zenginler: Zengin kimseye zekât vermek caiz değildir. Yalnız zekât memuru emeğinin karşılığı olarak zekâttan pay alacağı için o zengin de olsa kendisine ayrılan payı alabilir. Yine yolculuk sırasında muhtaç duruma düşen zengin kimse de zekât alabilir. Çünkü yolcu gerçekte zengin olsa bile o anda yoksul sayılır.
Hz. Peygamber’in Yakınları: Hz. Peygamber’in ailesine zekât ve sadaka almak yasaklanmıştır.
Küçükler ve Akıl Hastaları: Yedi yaşından küçüklere ve akıl hastalarına doğrudan zekât vermek caiz değildir. Zekât bunların velilerine teslim edilir.
Vakıf ve dernek gibi hayır kurumlarına, bu kurumların ihtiyaçlarında harcanmak üzere zekât verilemez. Ancak bu kurumlar vekil tayin edilmek sureti ile, bu kurumlar tarafından fakir ve ihtiyaç sahibi kimselere ulaştırılmak veya talebeye verilmek üzere zekât verilir.
İlim Yayma Vakfı, eğitime katkı vizyonuyla ihtiyaç sahibi ve başarılı öğrencilerin desteklenmesi konusunda “emanetiniz emanetimizdir” düsturuyla hareket etmektedir.
Zekâtlar hangi hesaplarda tutulmaktadır?
Zekâtlarınız, sahiplerine ulaşıncaya kadar faizsiz finans kuruluşlarındaki vakfımızın burs fonu zekât hesaplarında tutulmaktadır.
Zekâtlar hangi alanlarda kullanılmaktadır?
Türkiye’nin en prestijli yüksek lisans ve doktora bursu İlim Yayma Vakfı tarafından verilmektedir. Bu kapsamda zekâtlarınız, öğrencilere doğrudan burs olarak ödenmektedir.
Hangi öğrenciler zekâtlarımızdan faydalanmaktadır?
Lisans öğrencileri, Yüksek Lisans ve Doktora öğrencileri ile lise düzeyinde eğitimlerine devam eden başarılı YETİM öğrenciler zekâtlarımızdan faydalanmaktadır.
